Spory w spółce

Pogarszająca się sytuacja makroekonomiczna wpływa na kondycję większości przedsiębiorstw. Konieczność podjęcia decyzji o znaczeniu strategicznym może powodować napięcie w relacjach między wspólnikami, a nawet konflikt prowadzący do biznesowego rozstania. Brak porozumienia oraz eskalacja wzajemnych animozji może zagrozić istnieniu firmy, a cały proces zakończenia współpracy uczynić długotrwałym oraz znacznie droższym niż jest to konieczne.

Tutaj pojawia się pytanie, czy każdy konflikt wspólników, który kończy się szeroko rozumianym „wyjściem” ze spółki, musi oznaczać koniec biznesu? Wiele zależeć będzie nie tylko od tego, w jakiej formie prawnej prowadzimy działalność oraz od tego jak dobrze przygotowaliśmy się do rozstania już na etapie tworzenia umowy spółki.

W ewentualnym sporze możemy znaleźć się po każdej ze stron konfliktu. Najlepszym rozwiązaniem jest porozumienie się w zakresie symetrycznych zasad rozliczenia na wypadek „wyjścia” ze spółki w czasie, gdy nie istnieje jeszcze żaden spór. Często jednak możliwość jego wystąpienia nie jest przez osoby zawiązujące spółkę nawet brana pod uwagę.

Dobra wiadomość: wprowadzenie odpowiednich mechanizmów możliwe jest w każdej chwili. Mogą zostać ustanowione w samej umowie spółki lub w odrębnej umowie wspólników.

Co z przedsiębiorstwem?

Kiedy wystąpienie wspólnika co do zasady zakończyć musi byt spółki? W przypadku spółek osobowych czy spółki cywilnej, w spółce musi pozostać więcej niż jeden wspólnik. Ograniczenie dotyczy spółek kapitałowych. Jeżeli w spółce osobowej pozostanie wyłącznie jeden wspólnik, dochodzi do jej rozwiązania. Może to, ale nie musi zakończyć się likwidacją przedsiębiorstwa. Wspólnicy mogą porozumieć się w zakresie przejęcia biznesu przez jednego z nich za spłatą pozostałych. Może się zdarzyć, że w spółce osobowej, w której jest dwóch wspólników, nasz nienależycie postępujący wspólnik wypowie umowę spółki  i nie będzie chciał dojść z nami do porozumienia. Mamy wtedy prawo dochodzić, by sąd przyznał nam prawo do przejęcia majątku spółki z obowiązkiem rozliczenia się ze wspólnikiem, po którego stronie zaistniał powód jej rozwiązania. Uchroni nas to przed likwidacją przedsiębiorstwa.

W przypadku spółek kapitałowych wypowiedzenie umowy spółki nie prowadzi do jej rozwiązania. Jeżeli jeden ze skonfliktowanych wspólników chce doprowadzić do zakończenia jej bytu, może wystąpić do sądu o orzeczenie rozwiązania spółki wskazując, że osiągnięcie jej celu stało się niemożliwe, co może wynikać z konfliktu między wspólnikami, który trwale utrudnia działanie spółki, wpływa na jej funkcjonowanie lub uprawnienia wspólników.

Kiedy wspólnik nie chce odejść

Możemy spotkać się z sytuacją, w której nasz wspólnik zachowuje się nielojalnie, uniemożliwiając dalsze współdziałanie w ramach istniejącej spółki. Nie chce jej jednak dobrowolnie opuścić. Jeżeli chcemy, by spółka - bez jego udziału - istniała dalej, mamy kilka dostępnych opcji.

W przypadku spółek osobowych rozwiązaniem będzie żądanie wyłączenia tego wspólnika ze spółki przez sąd, jeżeli jego dalsze w niej pozostawanie zagrażałoby interesom spółki lub usprawiedliwionym interesom pozostałych wspólników. W przypadku sp. z o.o., sąd również może orzec wyłączenie wspólnika na żądanie wszystkich pozostałych lub, stosownie do postanowień jej umowy, mniejszej liczby wspólników, których udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego. Żądanie to musi być należycie umotywowane. Jak wynika z orzecznictwa, animozje personalne nie mogą stanowić o istnieniu przesłanki uprawniającej sąd do wyłączenia wspólnika. Nie może to być sposób na pozbycie się niewygodnej osoby ze spółki. Jeżeli jednak konflikt między wspólnikami powoduje  obiektywną niemożność dalszej współpracy, żądanie takie może okazać się uzasadnione.

Kolejnym sposobem wykluczenia ze spółki nielojalnego wspólnika, jest przymusowe umorzenie jego udziałów bądź akcji. Możliwość przeprowadzenia przymusowego umorzenia, jego przesłanki oraz tryb, przewidziane muszą  zostać w umowie bądź statucie spółki. Przesłanki powinny zostać sformułowane w sposób ścisły, wykluczający uznaniowość. Możliwość skorzystania z tej opcji będzie ograniczona, jeżeli nie została od początku przewidziana w statucie spółki akcyjnej. W tym przypadku, odmiennie niż w sp. z o.o., zmiana statutu przewidująca przymusowe umorzenie akcji nie może dotyczyć akcji, które zostały objęte przed jej zarejestrowaniem.

Przepisy dotyczące spółki akcyjnej oferują ograniczony wachlarz działań. W odniesieniu do akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 5% kapitału zakładowego, przewidują instytucję przymusowego wykupu akcji. Cały proces może zostać zainicjowany również przez wspólników mniejszościowych. Zastosowanie tego rozwiązania może być ograniczone i stanowić szansę na wyjście ze spółki objętej sporem wyłącznie dla wspólników reprezentujących niezwykle ograniczony udział w kapitale zakładowym.

Mechanizmy wyjścia ze spółki

Przed powstaniem sporu warto przewidzieć odpowiednie mechanizmy prawne „wyjścia” ze spółki przez zainteresowanego wspólnika. Mają szczególnie znaczenie dla spółek kapitałowych, w których wspólnicy posiadają równy udział w kapitale zakładowym, co może doprowadzić do paraliżu decyzyjnego w spółce. Tutaj przydatne mogą być uprzednio dokonane przez wspólników uzgodnienia w zakresie możliwości stosowania instrumentów opcyjnych obejmujących opcję call ( umożliwiającą nabycie udziałów lub akcji drugiego wspólnika) oraz opcję put ( pozwalającą na zbycie udziałów lub akcji na jego rzecz) za cenę, której sposób ustalenia został z góry przyjęty przez strony.

„Wyjście” wspólnika ze spółki, może być okolicznością pożądaną przez wszystkich. Należy brać pod uwagę sytuację, w której pozostali partnerzy biznesowi będą oczekiwać rezygnacji z uczestnictwa w spółce przez tę osobę, nawet wbrew jej woli. Nigdy nie wiemy, czy to nie my będziemy chcieli opuścić grono wspólników, dlatego warto jak najwcześniej przewidzieć regulacje, które w sposób wyczerpujący umożliwią wyjście z potencjalnego impasu.